Montsuki

Monstuki, haori, hakama (紋付羽織袴 lub 紋付き羽織袴, dosłownie tłumacząc kimono z herbem japońskim mon, haori i hakama lub kuromontsuki, haori, hakama (黒紋付羽織袴, czarne montsuki, haori, hakama) jest najbardziej oficjalną formą tradycyjnego ubioru – wafuku ¹, kompletu składającego się z formalnego kimona z pięcioma herbami mon (monstuki lub itsutsumontsuki kimono); hakamy i haori z herbem (montsuki haori).

Taki ubiór był w okresie Edo (1603-1868) półformalnym strojem samurajów i najbardziej formalną formą stroju dla zwykłych ludzi. W Europie odpowiednikiem byłby frak i suknia balowa. W okresie Meiji (1868- 1912) strój określany mianem itsutsumon no kuromontsuki haori hakama (五つ紋の黒紋付羽織袴, czarny z pięcioma herbami montsuki haori hakama) używany był jako strój formalny.

Obecnie monstuki haori hakama można uznać zarówno za ekwiwalent sukni wizytowej i smokingu, jak i stroju wieczorowego – sukni i fraka.

Monstuki haori hakama jest odpowiednim strojem na uroczyste ceremonie i bardzo oficjalne okazje:

• ślub, zaręczyny (pan młody, bliski krewny lub bliski przyjaciel pana młodego na tradycyjnym ślubie japońskim lub zaręczynach);
• pogrzeb (krewny lub bliski przyjaciel zmarłego);
• wykonawca tradycyjnej japońskiej muzyki, śpiewu, teatru (w niektórych przypadkach haori jest zastępowane kataginu ²);
• podczas formalnych ceremonii wręczania nagród;
• wykonawcy tradycyjnych sztuk japońskich podczas oficjalnych ceremonii np. ceremonii parzenia herbaty oraz podczas ceremonii dziedziczenia szkoły, nazwiska, tytułu poprzednika;
• formalny ubiór zawodników sumo oraz innych osób powiązanych z tym sportem;
• formalny ubiór niektórych sztuk budo dozwolony od pewnego poziomu umiejętności.

Poszczególne elementy stroju stanowią:

• Kimono 着物 – to ubiór o kroju prostym, w kształcie litery T, przypominający nieco szlafrok. Powinno być wykonane z czarnego jedwabiu habotai ³ i mieć pięć herbów rodowych (kamon) na piersiach, ramionach i z tyłu. Farbowane herby są najbardziej formalne, wyszywane są mniej formalne. Zarówno kimono jak i haori powinny być odpowiednie do pory roku: z podszewką na chłodne miesiące, bez podszewki na cieplejsze. W lecie dozwolony jest jedwab ro ⁴ lub sha ⁵. Kimono montsuki i haori jednokolorowe, w kolorze innym niż czarny są używane przy okazjach mniej formalnych.

• Haori 羽織 – to rodzaj japońskiego płaszcza średniej długości sięgającego bioder lub ud z długimi rękawami lub bez rękawów służących jako lekki płaszcz do noszenia na wierzch kimona. Dawniej haori było noszone przez mężczyzn jako nieodzowna część stroju z hakamą. Oryginalną funkcją haori było zabezpieczenie kimona i hakamy przed wybrudzeniem i ekspozycją na czynniki atmosferyczne. Haori powinno być wykonane z czarnego jedwabiu i mieć 5 herbów. Podobnie jak w przypadku kimona farbowany kamon (herb) jest najbardziej formalny. Najbardziej uroczyste haori himo ⁶ powinno być białe i płaskie, inne style są dozwolone lecz uznawane za mniej formalne. Wyjątkiem jest kolor szary, który uznawano za akceptowalny w przypadku pogrzebów już w okresie Meji. Tonosama-musubi – styl wiązania haori himo z końcówkami himo skierowanymi w górę blisko brzucha jest najbardziej formalnym sposobem wiązania himo.

• Obi 帯 – pas noszony do kimona. Nishiori kaku-obi w kolorze szarym lub brązowym uznawane są za najbardziej formalne. ⁷
• Hakama 袴 – rodzaj spódnicy lub bardzo szerokich spodni, tradycyjnie noszone były tylko przez mężczyzn, obecnie jednak w pewnych przypadkach noszą hakamę również kobiety. Hakama jest wiązana w pasie lub na biodrach i sięga do kostek.

Rozróżnia się kilka rodzajów hakamy, o odmiennym kroju i długości, zakładanych w zależności od zajmowanej pozycji w hierarchii społecznej oraz  okoliczności wymagających odpowiedniego stroju.

Pierwszy rodzaj to spodnie, które w prawie niezmienionej formie przetrwały do dziś i są noszone przez współczesnych adeptów sztuk walk, czyli rozdzielona hakama umanori 馬乗り dosłownie tłumacząc “jeździecka hakama”.

Drugi popularny typ hakamy – spódnica andon 行灯袴 (gyōtō hakama ⁸) – “hakama o kształcie latarni”. Na zewnątrz oba typy wyglądają podobnie.

Początkowo hakama umanori miała chronić nogi wojowników poruszających się konno przed zranieniem w czasie szybkiej jazdy. W takich warunkach wysoka, ostra roślinność z łatwością mogłaby przeciąć skórę. Hakama, na wzór kowbojskich „klap”, miała zapobiegać takim przypadkom. Z biegiem czasu kawaleria zaczęła tracić na wartości jednak hakama przetrwała i zaczęła pełnić rolę ceremonialną, jako część garderoby wyróżniająca kastę wojowników od reszty społeczeństwa.

Hakamę wiąże się za pomocą czterech pasków materiału (himo); dwa długie paski przymocowane są po obu stronach przedniej części, a dwa krótsze z tyłu hakamy. Z tyłu hakamy wszyte jest trapezoidalne w kształcie umocnienie zwane  koshi-ita 腰板, pod spodem koshi-ita wszyta jest hakama-dome (袴止め), pętelka lub łyżkowaty element wsadzany z tyłu za pas lub himo pomagający utrzymać hakamę w miejscu.

Hakama ma siedem wyraźnych plis (fałd), dwie z tyłu u pięć z przodu. Plisy reprezentują siedem cnót bushido którymi powinien cechować się budōka:

• Jin (仁) – dobroć,
• Gi (義) – sprawiedliwość,
• Rei (礼) – uprzejmość,
• Chi (智) – mądrość i inteligencja,
• Shin (信) – szczerość i uczciwość,
• Chūgi (忠義) – lojalność, wierność,
• Meiyo (名誉) – honor.

Pomimo że wyglądają na zbalansowane, układ przednich fałd (trzy po prawej, dwie po lewej) jest asymetryczny i jako taki jest przykładem asymetrii japońskiej estetyki.
Hakama jest noszona w kilku sztukach budo takich jak aikido, kendo, iaido, kyudo i naginata.

W montsuki hakama wykonana jest z jedwabiu w kolorze czarnym (czasem brązowym lub granatowym) jako tło i paskami sendaihira (cienkie paski) w kolorze jasnoszarym. Najbardziej uroczysty jest kolor czarny. Himo powinny być zawiązane w stylu jūnoji lub ichomonji musubi. ⁹

• Juban襦袢 – dosł. “bielizna” to termin, który odnosi się do kilku typów tradycyjnej bielizny noszonych zarówno przez mężczyzn jak i kobiety, w ramach tradycyjnej japońskiej odzieży. Istnieją 3 typy juban:
• Nagajuban (长 襦 袢, długi juban) jest jak kimono ubierane pod spód. Skonstruowana podobnie do kimona, nagajuban jest warstwą noszoną bezpośrednio pod kimono. Sięga do kostek i ma rękawy jak kimono. Kołnierz i rękawy z nagajuban są widoczne (w przypadku rękawów, czasami widoczne), gdy ma się na sobie kimono, a zatem musi być odpowiednie do pory roku, okazji i rodzaju noszonego kimona. Nagajuban zapewnia ciepło i chroni kimono przed zanieczyszczeniem poprzez bezpośredni kontakt ze skórą. Trzecia warstwa, hadajuban (patrz poniżej) służy do tego samego celu co nagajuban.
• Hadajuban (肌 襦 袢) nazywa się tak ponieważ bezpośrednio dotyka skóry. Nosi się go pod nagajuban by zapobiec zetknięciu się tej warstwy z ciałem i uszkodzeniu lub zabrudzoniu jej w bezpośrednim kontakcie ze skórą. Ponieważ hadajuban jest w bezpośrednim kontakcie ze skórą, zwykle jest wykonane z bawełny lub jedwabiu. Hadajuban często mają wąskie rękawy. Kołnierz i rękawy hadajuban nie są widoczne, gdy jest się ubranym w kimono.
• Hanjuban (半 襦 袢 pół-juban) jest krótszy niż nagajuban, ale zazwyczaj nieco dłuższy niż wysokość pasa. Może być noszone zamiast nagajuban w cieplejszych porach roku z susoyoke ¹⁰, suteteko ¹¹ lub innym rodzajem dwuczęściowego nagajuban. Kołnierz i rękawy z hanjuban są widoczne, gdy ma się na sobie kimono, a zatem musi być odpowiednie do pory roku, okazji i rodzaju noszonego kimona. ¹²

W montsuki haori hakama juban powinien być koloru białego.

• Tabi足袋 –  tradycyjne, sięgające kostki japońskie skarpety z osobnym palcem. Są noszone do tradycyjnych japońskich strojów, takich jak kimono, razem z tradycyjnym japońskim obuwiem (zōri lub geta). Najbardziej formalne są białe tabi, choć czasami mogą być także w kolorze czarnym.